روند آتش‏ سوزی‏‌ها طی سنوات گذشته در لرستان به خصوص در خرم‌آباد، کوهدشت، پلدختر، چگنی و… به ویژه در ماه‏‌های گرم، حاکی است که وسعت زیادی از عرصه‏‌های جنگلی در طعمه آتش ‏سوزی گرفتار شده و بخشی از این عرصه‏‌ها نیز کاملاً از بین رفته ‏اند.

از بین رفتن بخشی از عرصه‏‌های جنگلی و مرتعی به همراه از بین رفتن حیات وحش و کاهش تنوع زیستی گیاهی و جانوری، تشدید فرسایش خاک و آثار شناخته و ناشناخته دیگر، از دیگر پیامد‌های آتش ‏سوزی جنگل‏‌ها به شمار می‌‏روند.

در کنار این تخریب‌ها، هزینه‏‌های مادی و معنوی جهت اطفای حریق و احیا و بازسازی مناطق سوخته ‏شده به اقتصاد ضعیف دستگاه‌های و انجمن های مرتبط در استان تحمیل شده و حتی معیشت جامعه محلی وابسته به جنگل‏‌ها و مراتع به خطر می‌افتد.

هر چند در موارد مشابه و در سنوات قبل اقدامات متعددی توسط دستگاه‏‌های متولی جهت مقابله با آتش‏ سوزی‏‌ها به انجام رسیده، ولی در برخی شهر‌های غربی استان موفقیت چندانی در کنترل وقوع آتش سوزی‌ها و تقلیل میزان خسارت‌ها به وجود نیامده و در چند مورد شاهد آتش سوزی‌های مهیب بوده‌ایم.

یک کارشناس در این خصوص اعتقاد دارد که بخش عمده‌ای از این عدم موفقیت‌ها ریشه در فقدان مدیریت پایدار و اجتماع محور منابع طبیعی و ایجاد تعارض منافع مابین جامعه محلی و برخی دستگاه‌های دولتی متولی حفظ منابع طبیعت دارد؛ ضمن این که طبق بررسی‏‌ها، حجم کمی از آتش سوزی در جنگل‌ها و مراتع توسط عوامل طبیعی مانند برخورد صاعقه و آذرخش و خودسوزی جنگل‏‌ها در اثر وزش باد‌های گرم به وقوع می‌پیوندد ولی عمدتاً آتش‏ سوزی‏‌ها عامل انسانی به صورت عمدی (از جمله اختلافات محلی و ایجاد آتش‏ سوزی به ‏منظور ضربه زدن به طوایف دیگر؛ تبدیل جنگل به مرتع به‏ منظور تأمین علوفه بیشتر برای چرای دام؛ تهیه و فروش زغال؛ ایجاد آتش‏سوزی به‏منظور تصاحب زمین‏‌های منابع طبیعی و آتش زدن بقایای محصولات در مجاور جنگل‌ها) و غیر عمدی (از جمله سهل انگاری یا کم توجهی گردشگران، چوپانان، جنگل‌بانان، کشاورزان و در انجام اقدامات مخاطره‌آمیز مانند خاموش نکردن صحیح آتش، انداختن ته سیگار روشن در طبیعت، ر‌ها کردن زباله‌های پرخطر مانند بطری‏‌های شیشه‌ای و غیره) دخالت داشته که بررسی این عوامل نشان از این دارد که متولیان امر نتوانسته‌اند در زمینه آموزش، فرهنگ‏سازی و حل مشکلات معیشتی و اقتصادی مردم وابسته به جنگل‌ها و مراتع، اقدامات اثرگذاری داشته باشند.

با این تفاسیر و با توجه به سخاوت پروردگار و نظر به حجم بارندگی‌هایی که در چند ماه اخیر به‌صورت برف و باران در استان داشته‌ایم و به‌طور طبیعی پوشش گیاهی و علفزار‌ها افزایش یافته است همچنین با آغاز فصل گرما و وزش باد گرم، احتمال آتش سوزی در جنگل‌ها افزایش خواهد یافت، بنابراین انتظار می‌رود مدیریت بحران استان به همراه مدیران دستگاه‌های مرتبط، معاونین استاندار، مدیران سمن‌ها و انجمنهای داوطلب در این حوزه از هم اکنون نسبت به تشکیل مرکز پایش جنگل‌های لرستان اقدام و برنامه‌ریزی و تهیه امکانات لازم برای پیشگیری و اطفای حریق در کنار موارد زیر در دستور کار قرار گیرد.

-لازم است استانداری لرستان برای مقابله به آتش سوزی‌ها تمهیداتی جدی از جمله تأمین بالگرد امدادای و سخت‌افزار‌های مورد نیاز بی‌اندیشد و به عرصه‌های طبیعی توجه بیشتری کند چرا که در صورت قصور، جنگل‌ها و رویشگاه‌های استان به سمت نابودی خواهد رفت.

– اداره کل منابع طبیعی و همچنین محیط زیست، درخصوص ایجاد مرکز مدیریت واحد تصمیم‌گیری با پشتوانه قوی اجرایی در کنار پیش‌بینی‌های لازم و تهیه و تجهیز امکانات و تجهیز حوضچه‌های آب در مناطق بحرانی، شناسایی مناطق بحرانی، ایجاد آتش‌بُر منطبق با اصول علمی، پاک‌سازی حاشیه‌ جاده‌های جنگی از علف و گیاه، ایجاد پایگاه‌های اطفاء حریق، جذب نیرو‌های گشت مراقبت با عقد قرارداد، استفاده از نیرو‌های محلی و بسیج تحت عنوان دیده‌بان حریق، نصب تابلو‌های هشدار دهنده، چاپ پوستر و پخش آن در روستا‌ها، آموزش سمن‌ها و تشکل‌های مردم نهاد و همچنین دوره آموزشی در مدارس و دهیاران اقدام نمایند.

-در نطر گرفتن مشوق هایی برای ساکنین و کسانی که به صورت داوطلبانه در مهار آتش نقش دارند بسیار ضروری است. از جمله تهیه لباس ، کوله ‌پشتی و کفش و عصای مخصوص.

 – مجهز کردن چوپانان و افراد محلی به دستگاه‌های قابل حمل دمنده می‌تواند به خاموشی سریع آتش کمک کند. همچنین تجهیز آنها به اجاق گازی/برقی قابل حمل جهت تهیه چای و غذا به کاهش اتش سوزی کمک می‌کند.

– در سنوات گذشته و به خصوص در کوهدشت و پلدختر داوطلبان متعددی اقدام به اطفای حریق‌های جنگل‌ها به‌ویژه کردند اما متأسفانه تعدادی از هم استانی ها حین عملیات اطفای حریق مصدوم شدند. از این رو و با توجه به این که عملیات اطفای آتش‌سوزی جنگل‌ها کاری تخصصی است بنابراین توصیه می‌شود که دبیران تشکل‌ها، گروه‌ها و شبکه‌های مردم نهاد فراخوان‌های عمومی جهت اطفای حریق صادر نکنند و پیش از آن برای اعضای داوطلب خود که از آمادگی جسمانی کافی برخوردارند کارت همیار طبیعت از سازمان‌های مربوطه تهیه کنند.

– لازم است تشکل‌ها و نهاد‌های مردم‌نهاد کمیته‌های اطفای حریق تشکیل دهند و فعالان محیط زیست و داوطلبان مردمی از آموزش‌ها و تجهیزات کافی پیش از اقدام به اطفای حریق برخوردار باشند. همچنین افراد نباید در شرایط آتش‌سوزی در عرصه‌های طبیعی احساسی برخورد کنند چراکه اصل مهم در اطفای حریق، حفظ سلامت افراد است بنابراین به‌غیر از افرادی که از تجهیزات و آموزش‌های لازم برخوردار هستند افراد دیگری نباید در عرصه‌ای که دچار حریق شده حضور داشته باشند.

و چند درخواست از مردمی که مهمان سخاوت پروردگار در طبیعت می‌شوند:

– از رهاسازی مواد شیشه‌ای (نظیر انواع بطری شیشه‌ای و پلاستیکی)، خرده شیشه و ‌اشیا مشابه در جنگل‌ها و مراتع خودداری شود؛ چرا که این ‌اشیا همانند عدسی ذره بین عمل کرده و موجب اشتعال علوفه خشک و مواد قابل اشتعال کف جنگل‌ها و مراتع شده و کانون‌های آتش در مناطق ایجاد می‌کنند.

– در صورت استفاده از منقل، اجاق زغالی و چوبی خاکستر‌های اضافی به محیط تخلیه نشود؛ چرا که موجب آتش‌سوزی علوفه و مواد قابل اشتعال می‌شود.

– به هیچ وجه در داخل جنگل‌ها و مراتع آتش روشن نکرده و در مواقع ضروری از سطوح بدون پوشش گیاهی استفاده کرده و اجاق را با سنگ محصور کنید.

– زباله‌های خود را در در جنگل ر‌ها نکنید و از سوزاندن آن‌ها در جنگل خودداری کنید.

– افراد در صورت استفاده کردن از آتش از خاموش شدن آن اطمینان حاصل کرده و هیچ گاه خاکستر‌های اجاق را بدون اطمینان از خاموش شدن کامل (بوسیله آب یا مدفون نمودن با خاک) ر‌ها نکنند.

– از پرت کردن ته سیگار یا چوب کبریت استفاده شده در طبیعت و مکان‌های مستعد آتش سوزی جدا خودداری شود.

– از سوزاندن بقایای محصولات کشاورزی در مزارع خودداری کرده و از آتش و مشعل به عنوان منبع روشنایی در جنگل‌ها و مراتع بویژه در هنگام راهپیمایی‌های شبانه استفاده نشود.

– از بازی کودکان با آتش به ویژه در مناطق جنگلی و مرتعی جلوگیری و از حرکات نمایشی و تفریحی بوسیله آتش در مناطق جنگلی و مرتعی خودداری شود.

– افراد از تیراندازی هوایی و یا با هدف مشخص در مناطق جنگلی و مرتعی خودداری کنند.

– هنگامی که موتور خودرو داغ است (پس از طی مسافت‌های طولانی) از توقف در مناطق مستعد آتش سوزی پرهیز کرده و پس از اطمینان از خنک شدن موتور اتومبیل در محلی عاری از پوشش گیاهی به محل کمپ انتقال داده شود.

(در انتشار این یادداشت از مطلب برخی منابع خبری و کارشناسان در حوزه زیست محیطی استفاده شده است.)